تأثیر شکل زمین و ویژگی‌های خاک بر حضور و صفات رویشی تیس (Sorbus aucuparia L) در ذخیره‌گاه جنگلی اندبیل خلخال

تیس (Sorbus aucuparia L) یکی از گونه‌های نادر، در معرض خطر و بسیار رزش درختچه‌ای ذخیره‌گاه جنگلی اندبیل‌خلخال است. پژوهش پیش رو به‌منظور بررسی ارتباط بین حضور و صفات رویشی این‌گونه با شکل زمین و برخی عوامل خاکی در ذخیره‌گاه جنگلی اندبیل خلخال انجام گرفت. به این منظور در ارتفاع 1940 تا 2540 متر از سـطح دریا، 34 قطعه نمونۀ دایره‌ای500 متر مربعی در داخل هر سه شکل مختلف زمین (یال، دامنه و دره) و چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنـوب، شرق و غرب) به‌روش انتخابی تعیین و مشخصه‌های‌کمّی پایه‌های تیس اندازه‌گیری شد. همچنین در هر قطعه نمونه، یک نمونه خاک از عمق صفر تا40­­ سانتی‌متر تهیه شد تا با استفاده از روش تجزیه به مؤلفه‌های‌اصلی، ارتباط خواص خاک با پراکنش تیس بررسی شود. بیشترین تعداد درخت در هکتار (131/2 اصله) در شکل یال- جهت جنوبی، قطر یقه (9/1 سانتی‌متر)، قطر تاج (2/1 متر) و ارتفاع درختچه‌های تیس (3/1 متر) در جهت جنوبی- شکل دامنه به‌دست آمد. بافت خاک زیر درختان تیس، لومی تا لومی- رسی با اسیدیتۀ 6/1 تا 6/7، هدایت الکتریکی 0/52 تا 0/97 دسی‌زیمنس بر متر، درصد ازت 0/39 تا 0/73، درصد کربن آلی 3/24 تا 6/22 و درصد کربنات کلسیم 5/21 تا 16/1 بود. نتایج تجزیه‌وتحلیل مؤلفه‌های اصلی نشان داد که حضور این گونه در رویشگاه‌های دامنه با مشخصه‌های هدایت‌الکتریکی، درصد ازت، سیلت و کربنات کلسیم و در رویشگاه‌های یال با درصد کربن آلی ارتباط بیشتری دارد. به‌طور کلی می‌توان اظهار داشت که در محدودۀ ارتفاعی 1940 تا 2540 متر از سـطح دریا، یال‌ها با بافت خاک لومی- رسی به‌دلیل حضور بیشتر و دامنه‌های‌جنوبی با بافت خاک لومی- رسی به‌دلیل برخورداری از اندازه‌های بزرگ‌تر مشخصه‌های‌کمّی درخت تیس، شرایط مطلوب‌تری را برای زیست این گونه فراهم می‌کنند.